Większość początkujących firm i start-upów prędzej czy później potrzebuje wsparcia inwestora, aby móc realizować swoje pomysły i się rozwijać. Jego znalezienie jest jednak tylko początkiem drogi. Kolejnym wyzwaniem, któremu trzeba sprostać, jest przygotowanie umowy inwestycyjnej. Jakie elementy musi ona zawierać?
Czym jest umowa inwestycyjna?
Najprościej mówiąc, umowa inwestycyjna reguluje zasady współpracy między przyszłymi wspólnikami. Określa dokładny cel inwestycji oraz wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowa inwestycyjna zaliczana jest do kategorii umów nienazwanych, co oznacza, że nie jest bezpośrednio regulowana w żadnym akcie prawnym.
Powinna być zawarta w formie pisemnej, ale zazwyczaj nie wymaga udziału notariusza. Coraz częściej podpisuje się ją także na odległość wykorzystując podpisy elektroniczne. Nie oznacza to jednak, że pomoc prawnika się nie przyda. Tym bardziej, że umowa inwestycyjna dotyczy dużych kwot, a jej odpowiedni kształt i negocjacje mają kluczowe znaczenie dla powodzenia całego procesu i jego opłacalności.
Celem umowy inwestycyjnej jest szczegółowe ujęcie wszystkich ustaleń między stronami, tak aby w przyszłości uniknąć nieporozumień w zakresie ich interpretacji.
Elementy umowy inwestycyjnej
Umowa inwestycyjna musi zawierać odpowiednie elementy, aby można było o niej powiedzieć, że jest starannie opracowana. Podstawą jest oczywiście wskazanie stron umowy, a także określenie jej celu i przedmiotu.
To jednak nie wszystko. Do najważniejszych postanowień umowy inwestycyjnej zalicza się także:
- Warunki inwestycji — określają, kto ile inwestuje i ile udziałów otrzymuje w zamian. Ważne jest, aby w umowie znalazł się zapis dotyczący tego, czy płatność jest jednorazowa, czy wypłacana transzami. W drugim wypadku należy sporządzić dokładny harmonogram płatności.
- Warunki brzegowe ESOP dla pracowników — wskazują, co musi zajść, aby pracownicy za swoją pracę i osiągane cele otrzymali od pracodawcy udziały w firmie.
- Warunki ochrony przed rozwodnieniem — klauzula antyrozwodnieniowa (anti-dilution) ma za zadanie chronić interesy inwestora. Jego kapitał jest zabezpieczony na wypadek, gdyby kolejna runda inwestycyjna została przeprowadzona po niższej wycenie od tej, po której wchodził do spółki.
- Oświadczenia i zapewnienia spółki i founderów względem inwestorów — składają się na nie najważniejsze informacje dotyczące firmy. Do istotnych zapewnień zalicza się przykładowo to dotyczące kondycji finansowej spółki. Oświadczenia dotyczą natomiast bardziej formalnych spraw, np. sposobów rozwiązywania sporów sądowych.
- Zasady ładu korporacyjnego — odnoszą się do zasad zarządzania firmą i sprawowaniem nad nią nadzoru. Obejmują:
- kompetencje zarządu i wynagrodzenia,
- kompetencje zgromadzenia wspólników/akcjonariuszy,
- katalog czynności wymagających zgody (reserved matters),
- radę nadzorczą.
- Zasady rozporządzania udziałami — odnoszą się do kwestii związanych z dysponowaniem udziałami w spółce. To często ogólne zapisy, z których wynika, że ich zbycie, nabycie czy zastawienie wymaga zgody inwestorów.
- Lock-up founderów — klauzula zakazująca założycielom, a nierzadko też innym ważnym w spółce osobom, zbycia udziałów przez określony czas. Stanowi formę zabezpieczenia dla inwestorów.
- Prawo pierwszeństwa w zakupie udziałów od innego wspólnika — przewiduje, że w przypadku chęci sprzedania udziałów przez jednego ze wspólników, pozostali mogą nabyć je na tych samych warunkach co trzecia strona. Klauzula ta zapobiega sprzedaży udziałów po wyjątkowo niskiej cenie.
- Prawo przyłączenia (tag along) — zabezpiecza mniejszościowych inwestorów w momencie sprzedaży spółki przez innych udziałowców. Jeśli jeden z udziałowców znalazł osobę zainteresowaną zakupem jego udziałów, pozostali mogą przyłączyć się do transakcji na tych samych zasadach co sprzedający.
- Prawo pociągnięcia do zbycia udziałów (drag along) — klauzula dająca inwestorowi możliwość wyjścia z inwestycji. Jeśli inwestor uprzywilejowany znajdzie nabywcę na pakiet udziałów, może pociągnąć do sprzedaży pozostałych udziałowców i to na takich samych zasadach.
- Zakaz konkurencji dla founderów — dotyczy założyciela start-upu i zobowiązuje go do powstrzymania się od działalności, która byłaby konkurencyjna dla przedsiębiorstwa.
- Wyłączność operacyjna dla founderów — przewiduje konieczność poświęcania całego czasu zawodowego na pracę dla start-upu i dotyczy jego założyciela. W umowie mogą także znaleźć się odstępstwa od tego zobowiązania.
- Warunki reverse vestingu i zasady umorzenia udziałów — reverse vesting jest zobowiązaniem założycieli do odsprzedaży części lub całości udziałów pozostałym współzałożycielom w przypadku chęci odejścia z przedsiębiorstwa przed określonym czasem.
- Warunki brzegowe dotyczące wyjścia z inwestycji i podziału kwoty ze sprzedaży udziałów — w przypadku inwestycji VC często stosowaną klauzulą jest liquidation preference, która przewiduje uprzywilejowaną pozycję inwestora. Zakłada, że inwestor za swoje udziały w przypadku sprzedaży firmy otrzyma kwotę zagwarantowaną w umowie.
- Warunki odpowiedzialności stron — odnoszą się przede wszystkim do odpowiedzialności za składane drugiej stronie zapewnienia i gwarancje.
- Poufność — sprowadza się do konieczności ochrony informacji poufnych przez strony i precyzuje kary za niespełnienie tego obowiązku.
Umowa inwestycyjna cechuje się wysokim stopniem skomplikowania, dlatego też w procesie jej tworzenia i zawierania niezbędna jest pomoc doświadczonego prawnika.